منطق تبیین آیات قرآن در تعامل با گزاره‌های علوم تجربی

تأکید و ترغیب آیات قرآن کریم بر علم و معرفت در‏کنار اختصاص بیش‏از ده درصد این آیات به مباحث علمی در حوزه‌های مختلف، پرسش از رابطۀ میان این آیات و علوم گوناگون را به دغدغه‌ای اصیل و ریشه‏دار تبدیل کرده است. رشد روز‏افزون علوم و فناوری جدید، و اندیشه‏های فلسفی و اجتماعی برآمده از آن، این دغدغۀ اصیل را به وظیفه‏ای سنگین نیز مبدل کرده است. تلاش در این حوزه که از آن با‏عنوان «تفسیر علمی قرآن یاد می‌شود، تا‏کنون سبب پیدایش روی‏کرد‏هایی بسیار شده که مهم‏ترین آن‏ها عبارت‏اند از: استخراج علوم از قرآن، تطبیق علوم بر قرآن و به‏کار‏گیری علوم در فهم قرآن. هر‏یک از این روی‏کرد‏ها نقاط ضعفی دارند که مهم‏ترینشان ناتوانی آن‏ها در تبیین رابطۀ میان نظریه‏های متغیر علوم و آیات تغییر‏ناپذیر وحیانی است؛ تا آنجا که آن‏ها را در‏حد توصیه‌هایی اولیه، تنزل داده است. روی‏کردی که در این مقاله، مورد توجه بوده، بر دسته‏بندی گزاره‌های علوم تجربی در سه سطح متفاوت، استوار است. بر‏اساس این روی‏کرد، مفسر در هر سطح، با گزاره‌ها و نظریه‏هایی متفاوت، روبرو می‏شود که تفسیر علمی متناسب با خود را می‌طلبند. در سطح نخست، آیات قرآن، تعیّن‏بخش گزاره‌های علمی هستند، در سطح دوم، تنها دامنۀ نظریه‏های علمی مورد‏قبول را تعیین می‌کنند و در سطح سوم، اصول راه‏نما و نیز اصول کلی فهم ما از طبیعت را بیان می‏کنند.